На главную Аккаунт Файлы Ссылки Форум Учебник F.A.Q. Skins/Themes Модули
Поиск
Блок основного меню

    Banderia Prutenorum
    Литовская Метрика

Блок информации сайта
Администрация
Deli2Отправить Deli2 email

memorandum
Рекомендовать нас
Посетители сайта
2006/10/9 19:02:00 | 5. KWESTIA ZASIĘGU OSADNICTWA LITEWSKIEGO I RUSKIEGO NA POGRANICZU WSCHODNIM W XIII WIEKU
Раздел: Jerzy Ochmański. LITEWSKA GRANICA ETNICZNA NA WSCHODZIE OD EPOKI PLEMIENNEJ DO XVI WIEKU | Автор: Deli2 | Рейтинг: 4.23 (13) Оценить | Хитов 4426

Jerzy Ochmański.
LITEWSKA GRANICA ETNICZNA NA WSCHODZIE OD EPOKI PLEMIENNEJ DO XVI WIEKU
KWESTIA ZASIĘGU OSADNICTWA LITEWSKIEGO I RUSKIEGO NA POGRANICZU WSCHODNIM W XIII WIEKU

      (35)Nader interesujące wskazówki co do zasięgu osadnictwa litewskiego na wschodzie zawiera powstałe przed połową XIII wieku Słowo o upadku ziemi ruskiej. Z żalem wspomina ono dawne, ale pamiętne czasy, kiedy to „Litwa z błot swoich nie wyłaziła" 99. Jeśli założyć, że owe „błota" to nieprzebyte bagna nad jeziorem Jelnia, nad środkową Dzisną, nad Naroczą i świrem oraz nad Wilią, idące od rzeki Rybczanki aż po Hanutę, to wschodnia granica etniczna Litwy w początku XIII wieku zarysowuje się zupełnie wyraźnie. Ponieważ na południowej granicy litewisko-ruskiej tak rozległe pasma „błot" nie występują, przypuszczenie, że źródło miało na myśli pokraki odcinek granicy z Litwą, staje się bardzo prawdopodobne 100.

(36)DOJNOWA — WSKAZÓWKA DO ZASIĘGU OSADNICTWA LITEWSKIEGO NA POŁUDNIOWYM WSCHODZIE W XIII WIEKU

      Zupełny brak źródeł co do zasięgu osadnictwa litewskiego na wschodzie w XIII wieku, w okresie powstania monarchii litewskiej, można próbować zastąpić danymi toponomastycznymi. Otóż na terenie szesna-stowiecznego powiatu mińskiego występują, wzmiankowane w wieku XVI cztery osady o charakterystycznej nazwie Dojnowa 101. Jest to, jak wiadomo, litewska nazwa Jaćwięgów. Jedna z nich leżała w okolicy Olechnowicz, na wschód od rzeki Uszy, a na południowy wschód od Radoszkowicz. Druga Dojnowa znajdowała się na północ od Mińska, powyżej Sołomerecza i Kasynia. Trzecia Dojnowa, wysunięta daleko na wschód położona była nad rzeką Citwą naprzeciw miejscowości Nowosiółki. Czwarta wreszcie Dojnowa umieściła się na zachód od Iwieńca. Osady te są ważne z dwóch względów: 1. pozwalają określić charakter etniczny okolicy, w której powstały; 2. zezwalają na ścisłą datację stwierdzonych faktów.

      Chronologia pojawienia się osad jaćwieskich na Litwie i Rusi jest łatwa do ustalenia. Względnie masowe uchodźctwo Jaćwięgów z ich pierwotnej ojczyzny miało miejsce W latach 1280 i 1/283, w okresie ostatecznego podboju Jaćwieży przez zakon niemiecki — Krzyżaków102. Ocalałe z pogromu resztki tego ludu zdecydowały się bądź udać się pod twarde panowanie krzyżackie na terenie Prus, bądź też szukały schronienia na Litwie pod opieką tamtejszych władców — Trojdena i jego następcy Budiwida. Część Jaćwięgów osiedlili oni na przyległych do Litwy ziemiach ruskich i tam noszą one nazwę Jatwież. Osady jaćwiesikie na ziemiach etnicznie litewskich zwą się natomiast Dainava, w słowiańskim brzmieniu Dojnowa, lub Dejnowa 103.

      Jeśli więc cztery stwierdzone w powiecie mińskim osady jaćwieskie przybrały miano litewskie, wolno wnioskować, że powstały one na podłożu etnicznym litewskim. Podłoże litewskie osad Dojnowa w powiecie mińskim wykazać nietrudno. W okolicach Dojnowa nad Uszą są osady(37)



o litewskich nazwach, jak Wozgieły, Wojtele, Dekszniany. Dojnowa sołomerecka ona о kilka kilometrów na południe Oszmiańce, a i sam Sołomerecz ma litewską etymologię: sala — wyspa, ostrów, merecz — lit. merkis — podmokłe miejsce104. Litewskość podłoża Dojnowy wiemec-kiiej widoczna jest z takich nazw jak Serkucie, Mieszkucie, Wasiszki, Andrejaszki. Dojnowa nad Citwą nie ma w sąsiedztwie wsi o nazwach litewskich, jednak położona kilkanaście kilometrów na półoc nad Swisłoczą Dukora w wieku XVI zwała się Bakszty i była pewnie kiedyś małą wysepką litewską.

LEBIEDZIEW „PO RUSKOJ STORONIE"

      Pierwszy badacz, który zwrócił uwagę na zasięg osadnictwa ruskiego na Litwie średniowiecznej, J. Jakubowski na podstawie przywileju Jagiełły dla brata Skirgiełły z roku 1387 stwierdził, że miejscowość (38) Lebiedziewo, darowana Skirgielle, "była już wówczas zniszczona" i za czasów Jagiełły do „etnograficznej Litwy nie należała" 105. Przywilej bowiem wymieniał „na ruskoj storonie" nie tylko Mińsk, Świsłocz, Bobrujsk Rzeczycę, Lubecz, Propojsk, Luboszany, Ihumeń, Łohojsk, ale także „seło Lebedewo", do którego należała „Lebedewskaja wołostka" 106. Lebiedziew istotnie był niewielką posiadłością, skoro jeszcze w roku 1575 składały się na nią miasteczko Lebiedziew, wieś Ogrodniki oraz sioła Siedelniki i Wielkie, w sumie przeszło 567 włók ziemi (włóka = 21,7 ha), przeważne jednak puszczy107. Spostrzeżenie J. Jakubowskiego uogólnili następni badacze H. Łowmiański i S. Wysłouch. Twierdzą oni, że osadnictwo ruskie ku końcowi wieku XIV przesunęło się po Lebiedziew, a granica osadnictwa litewskiego przebiegała wówczas na zachód od Lebiedziewa i Wołożyna 108.

      Zaliczenie Lebiedziewa do „ruskoj storony" było oczywiście uzasadnione tym, że zamieszkiwali tu Rusini. Przekonywuje o tym akt uposażenia kościoła katolickiego w Lebiedziewie, wystawiony przez kniazia Aleksandra Holszańskiego w 1476 roku. Otóż na 14 wieśniaków, nadanych kościołowi, wszyscy noszą imiona wyraźnie ruskie: Didko, Hriczi, Josyp, Sidor, Tymochphiey, Malochphiey, Lewy etc.109. Po cóż więc w okolicy ruskiej kniaź Holszański (część tego rodu była prawosławna, część katolicka) fundował kościół katolicki? Czy dla nielicznej szlachty, czy w celu przechrzczenia prawosławnych? Odpowiedź na to daje wykaz miejscowości należących do parafii lebiedziewskiej w 1744 roku, obejmujący 31 osad. Wśród nich tylko kilka: Dolmesze, Korasy, Ciurle, Pużele można uznać za litewskie, reszta zaś jak Morozki, Wysokie, Polany, Małyszki jest pochodzenia ruskiego110. Zatem w czasach Jagiełły, w wieku XV, ludności ruskiej w okolicach Lebiedziewa w stosunku do litewskiej było więcej.

      Jednak nasuwają się Wątpliwości, czy będzie rzeczą Właściwą uznać (39) określenie Lebiedziewa „po ruskoj staranie" za generalnie słuszne w tym Wisie, jak to twierdzi się w literaturze, że na wschód odtąd była już Ruś.

* * *

98P. D. G u r e v i č, Drevnosti belorusskogo Ponemanija, op. cit., mapy 28, 58, 115 oraz tekst s. 136-137. Mapy zawierają mylące sygnatury. Na mapie 28 sygnatura 3 oznacza w rzeczywistości kurhany litewskie, a sygnatura 4 — kurhany długiе, a nie odwrotnie. Podobnie na mapie 58 sygnatury 4 i 5 należy zamienić. Błędnie są zlokalizowane Radoszkowicze (nr. 45, 193), ho aż za Mołodecznem w miejsce Horodziłowa.

99 Tekst staroruski Słowa: N. S e r e b r j a n s k i j, Drevne-russkie knjažeskie žitja, Moskva 1915, s. 109.

100 Slovo o pogibeli russkoj zemli powstało około 1237 roku na Rusi północnej w związku z klęską Rusinów w bitwie z Tatarami (Mongołami) nad rzeką Kalką w 1223 roku, M. N. T i c h o m i r o v, Istočnikovedenie istorii SSSR, wyp. 1, Moskva 1962, s. 120 - 121. Jest więc oczywiste, że autor tego zabytku miał w stosunku do Litwy horyzont geograficzny zachodni i słowa jego odnoszą się do wschodniej Litwy i jej ogromnych błot, bagien, na granicy wschodniej.

101 A. Kamiński, Jaćwież, Łódź 1953, s. 85, nr. nr. 33-35, nie zna jednak Dojnowy koło Iwieńca. A. P. Nepokupnyj, Lingvogeografičeskie svjazi litovskich i belarusskich form nazvanij g. Djatlova i ego okrestnostej, „Balto-slovjanskie issledovanija", Moskva 1974, s. 146 wymienia na Białorusi tylko dwie osady Dojnowa.

102 A. Kamiński, Jaćwież, op. cit., s. 67 - 68.

103 Ostatnio na ten temat: A. P. Nepokupnyj, Balto-severoslovjanskie jazykovye svjazi, Kiev 1976, s. 108.

104 E. Frenkel, Lituanisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg 1955. s. 440: od lit. merkti — „in Wasser stehen oder liegen".

105 J. Jakubowski, Opis księstwa trockiego z roku 1387, „Przegląd Historyczny", t. V, Warszawa 1907, s. 26 - 27; tenże, Studia, op. cit., s. 27.

106 J. Jakubowski, Opis księstwa trockiego, op. cit., s. 45 (tekst przywileju Władysława Jagiełły dla brata jego Skirgiełły).

107 Regestr pomiary lebiedziewskiej i chożowskiej 1575 roku. Materiały do dziejów rolnictwa w Polsce w XVI i XVII w., wyd. W. Chomętowski, Warszawa 1876, s. 126- 133.

108 H. Łowmiański, Studia, t. I, op. cit., s. 57-58; S. Wysłouch, Ziemia oszmiańska na rubieży dwóch kultur, Oszmiana 1932, s. 5.

109 Kodeks dyplomatyczny Katedry i diecezji wileńskiej 1387 - 1507, wyd. J. Fijałek, W. Semkowicz, Kraków 1948, nr. 298, s. 353.

110 Synodus dioecesanus Vilnensis ab ... D. Michaele Joanne Zienkowicz ... episcopo Vilnensi 1744, druk współczesny, bez daty, Wilno с 1744, s. 139.

 

  1 2 3 4 5 6 7 8 9 10  

Родственные ссылки
» Другие статьи раздела Jerzy Ochmański. LITEWSKA GRANICA ETNICZNA NA WSCHODZIE OD EPOKI PLEMIENNEJ DO XVI WIEKU
» Эта статья от пользователя Deli2

5 cамых читаемых статей из раздела Jerzy Ochmański. LITEWSKA GRANICA ETNICZNA NA WSCHODZIE OD EPOKI PLEMIENNEJ DO XVI WIEKU :
» A. „LITHUANIA PROPRIA” I JEJ ZASIĘG NA WSCHODZIE W XV - XVI WIEKU
» 4. POGRANICZE LITEWSKO-KRYWICKIE W EPOCE PLEMIENNEJ
» 9. WYSPY LITEWSKIE W GŁĘBI BIAŁORUSI W XIV - XVI WIEKU
» 3. WALKA LITWY Z RUSIĄ O GRANICĘ POLITYCZNĄ DO XIII WIEKU
» 6. STOSUNKI WYZNANIOWE NA POGRANICZU LITEWSKO-RUSKIM DO POŁOWY XVI WIEKU

5 последних статей раздела Jerzy Ochmański. LITEWSKA GRANICA ETNICZNA NA WSCHODZIE OD EPOKI PLEMIENNEJ DO XVI WIEKU :
» .WSTĘP
» 1. ROZWÓJ I WYNIKI BADAN NAD WSCHODNIĄ GRANICĄ LITEWSKO-RUSKĄ OKRESU WCZESNOHISTORYCZNEGO DO XVI WIEKU
» 2. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE
» 3. WALKA LITWY Z RUSIĄ O GRANICĘ POLITYCZNĄ DO XIII WIEKU
» 4. POGRANICZE LITEWSKO-KRYWICKIE W EPOCE PLEMIENNEJ

¤ Перевести статью в страницу для печати
¤ Послать эту cтатью другу

MyArticles 0.6 Alpha 9 for RUNCMS: by RunCms.ru


- Страница создана за 0.05 сек. -