We Wtorek, w dzień Rozesłania Apostołów, piętnastego Lipca, Władysław król Polski postanowił na tem samem stanowisku przed świtem Wysłuchać Mszy świętej; ale dla silnego i gwałtownie wiejącego wiatru nie można było tak spiesznie jak nakazano zatknąć i rozwinąć namiotu , w którym zwykle odprawiano nabożeństwo; bo co rozwinięto płótna, to je wiatr zrywał. Nocy poprzedzającej spadł był ulewny deszcz z grzmotem i błyskawicami, ale nie z takim wichrem w obozie królewskim jak w Krzyżackim, gdzie burza wszystkie niemal rozniosła namioty, a co było wróżbą nastąpić mającej klęski. Już wreszcie i dzień nastał, a wiatr począł się wzmagać gwałtowny. Gdy więc dla ciągłej zawiei nie podobna było kaplicy królewskiej mocno ustawić, za radą wielkiego książęcia Alexandra ruszył król obozem; a uszedłszy przestrzeń dwumilową, w której widzieć było płonące dokoła włości nieprzyjaciół, stanął na polach wsi Rudy (Tannenberg) i Grunwaldu (Grunwald), mających się wsławić przyszłą w dniu tym bitwą, i pomiędzy gajami i gąszczami, które zewsząd to miejsce zakrywały, kazał rozbić namioty, a kaplicę obozową ponad jeziorem Lubnem na wzniosłym ustawić pagórku, aby przez ten czas, gdy wojsko rozmieszczać się miało na swoich stanowiskach, mógł wysłuchać nabożeństwa. Już mistrz Pruski Ulryk de Jungingen ściągnął do wsi Grunwaldu, którą miał swoją upamiętnić klęską, i z bliska stanął z swojem wojskiem, a czaty królewskie jeszcze go nie dostrzegły. Po rozwinięciu więc kaplicy obozowej, kiedy król spieszył do niej na nabożeństwo, przybiegł Hanek szlachcic ziemi Chełmskiej, herbu Ostoja, z oznajmieniem: „że nieprzyjaciela widział już tylko „o kilkanaście kroków od obozu." A gdy król zapytał: „jak liczne było jego „wojsko," Hanek odpowiedział: „że jednę tylko ujrzał chorągiew i natychmiast z doniesieniem o niej pospieszył." Ledwo te słowa domawiał, kiedy przybył Dersław Włostowski, szlachcic herbu Oksza, i oznajmił: „że „dwie widział nadchodzące chorągwie nieprzyjaciół." Jeszcze i ten mówić nie skończył, a już nadbiegł trzeci, po nim czwarty, piąty i szósty, którzy zgodnie powtarzali, „że nieprzyjaciel tuż przed obozem stał w gotowości do boju." Król Władysław tak nagłem i niespodziewanem nadejściem nieprzyjaciela bynajmniej nie zmieszany, za najważniejszą rzecz osądził, aby wprzódy oddać powinność Bogu, nimby do wojny przystąpił: zaczem udawszy się do kaplicy obozowej, wysłuchał z wielkiem nabożeństwem dwóch mszy, odprawionych przez Bartosza plebana z Kłobucka i Jarosława proboszcza Kaliskiego, swych kapelanów nadwornych; gdzie prosząc Boga o pomoc, z większą niż zwykle modlił się gorącością ducha. Upadłszy potem na kolana, zanosił do nieba modły, błagając Pana zastępów, aby mu zdarzył pomyślną walkę i rychłe nad nieprzyjacielem zwycięztwo. A lubo wielki książę Litewski, który nadewszystko niecierpliwy był zwłoki, wielokrotną prośbą i naleganiem, naprzód przez wyprawionych posłańców, a potem sam osobiście naglił na króla Władysława, i wołał głośno, „aby zaprzestawszy modlitwy spieszył jak najprędzej do boju, gdy nieprzyjaciel już od niejakiego „czasu, sprawiwszy swoje hufce, stał w gotowości do bitwy, i wielkie groziło „niebezpieczeństwo, jeśliby pierwszy na obóz Polski uderzył;" żadne jednak prośby i zaklęcia, a nawet samo niebezpieczeństwo, nie zdołały oderwać króla od nabożeństwa, póki go do ostatka nie skończył. Zaprawdę, chociaż nieprzyjaciele Prusacy słabsze mieli siły, byliby wszelako mogli odnieść zwycięztwo, albo prznajmniej znaczną zadać klęskę Polakom, gdyby na nieprzygotowany obóz królewski, i wojsko rozrzucone na leżach bez porządku i szyku, sami gotowi i sprawieni do boju, nagle byli napadli. Wnosząc atoli, że wojsko królewskie nie przypadkowo ale umyślnie obrało stanowisko między gajami i zaroślami, i obawiając się zasadzki, szczęściem nie odważyli się uderzyć na obóz królewski, dopóki wszystkie nie ściągnęły chorągwie i szyki w porządku nie stanęły. Nie dziw przeto, że królowi tak pobożnemu i pełnemu ufności w Bogu, u którego nabożeństwo więcej ważyło niż wszelkie powodzenie w wojnie albo przygody, Opatrzność Boska zdarzyła tak świetne zwycięztwo nad Krzyżakami, o których wiadomo, że nie myśleli wcale o Bogu i w niczem mieli nabożeństwo. Ztąd też uważano, że królowi tak przed bitwą, jako i w czasie bitwy i po jej skończeniu, sprzyjały same nawet wiatry, gdy nieprzyjaciołom w twarz i oczy miotały dmę i kurzawę, tak iż słusznie do niego zastosować można ten wiersz Klaudyusza poety:

Oi mily Bogu, same wiatry w zgodzie
Walczą za tobą, piastując twe łodzie.

Wyliczenie zastępów wojennych, chorągwi i znaków rozmaitych ziem królestwa, tudzież rycerzy, którzy znajdowali się na wyprawie Pruskiej.

Kiedy Władysław król Polski zajmował się nabożeństwem i słuchaniem mszy świętej, wojsko tymczasem królewskie, za sprawą Zyndrama z Maszkowic miecznika Krakowskiego, a Litewskie pod wodzą wielkiego książęcia Alexandra, ustawione w porządne hufce i chorągwie, z dziwną szybkością wystąpiło w szyku i stanęło zbrojne przeciw nieprzyjacielowi: Polacy na lewem skrzydle, Litwini rozwinęli się na prawem. Wszelako w tak nagłym razie wszelki pośpiech zdawał się opóźnieniem i zwłoką . Pięćdziesiąt chorągwi, które znakami albo proporcami zowiemy, obejmujących liczny gmin mężów znakomitych i do wojny sprawnych, a nadto czterdzieści chorągwi Litewskich, powiewało w obozie rycerstwa Polskiego. Pierwsza chorągiew wielka ziemi Krakowskiej, mająca w herbie orła białego z koroną na głowie i rozpostartemi skrzydły, w polu czerwonem: ta chorągiew przewyższała wszystkie inne siłą i liczbą, do tego bowiem znaku naleźeli celniejsi panowie i czoło rycerstwa Polskiego, żołnierze wysłużeni i ćwiczeni w boju. Prowadził ich Zyndram Maszkowski, a niósł chorągiew Marcin z Wrocimowic rycerz herbu Półkozy; na czele zaś i w pierwszym szyku, wedle starszeństwa i zasług, postępowało dziewięciu rycerzy, jako to: Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, Floryan z Korytnicy herbu Jelita, Domarat z Kobylan Grzymalita, Skarbek Górski (de Gory) herbu Habdank, Paweł Złodziej z Biskupic herbu Niesobia, Jan Warszowski herbu Nałęcz, Stanisław z Charbinowic herbu Sulima, Jaxa z Targowiska, herbu Lis. Druga chorągiew rzeczona Gończa, która miała za godło dwa krzyże żółte w polu niebieskiem: tę prowadził Jędrzej z Brochocic, szlachcic herbu O z o r y a. Na jej czele szło pięciu rycerzy, jako to: Jan S u mi k z Nabroża (Nabrzosz) herbu ...... który przez lat szesnaście służył u cesarza Tureckiego i sprawował dowództwo; Bartosz i Jarosław z Płomykowa herbu Po mian; Dobiesław Okwia herbu Wieniawa, i Zygmunt Pikną Czech. Trzecia nadworna (cubiculariorum), której znamię mąż w zbroi i z mieczem w ręku, siedzący na koniu, w polu czerwonem: tę prowadzili Jędrzej Ciołek z Żelechowa herbu Ciołek i Jan z Sprowy herbu Odróważ. Stanęli w pierwszym rzędzie rycerze: Mszczuj ze Skrzynna herbu Łabędź, Alexander G o rajski herbu Korczak, Mikołaj Powała z Taczowa herbu Powała, i Sabin z Wychucza, także herbu Powała. Czwartą S. Jerzego, na której krzyż biały w polu czerwonem: należeli do tego znaku wszyscy zaciężni Czesi i Morawcy: dowódzcami byli Sokół i Zbisławek, Czesi; chorągiew zaś niósł Jan Sarnowski Czech, chciał bowiem Władysław król poczcić tym zaszczytem naród Czeski. Piąta chorągiew ziemi Poznańskiej, której godło orzeł biały w polu czerwonem, bez korony. Szóstą ziemi Sandomierskiej, mająca po jednej stronie trzy belki czyli szlaki modrej barwy, w polu czerwonem; po drugiej siedm gwiazd w polu błękitnem. Siódma Kaliska, której godło głowa bawola na szachownicy, koroną królewską ozdobiona, mająca w nozdrzu wiszącą obrączkę. Ósma ziemi Sieradzkiej, której znak, po połowie orzeł biały w polu czerwonem i lew płowy w polu białem. Dziewiąta ziemi Lubelskiej, mająca za herb jelenia z rozłożystemi rogami w polu czerwonem. Dziesiąta ziemi Łęczyckiej, na której pół orła czarnego, a pół lwa białego z koroną na głowie, w polu żółtem. Jedenasta ziemi Kujawskiej, której znak, przez połowę orzeł czarny w polu błękitnem, i lew biały w polu czerwonem, z koroną na głowie. Dwunasta ziemi Lwowskiej; znamię jej lew żółty na skałę wstępujący, w polu błękitnem. Trzynasta ziemi Wieluńskiej, na której strefa czyli kresa biała w poprzek ciągnąca się, w polu czerwonem. Do tej chorągwi, że dość rzadkie miała szyki, przydzielił król zaciężnych rycerzy Ślązaków. Czternasta ziemi Przemyskiej, mająca za herb orła żółtego, z dwiema głowami ódwróconemi w strony przeciwne, w polu niebieskiem. Piętnasta ziemi Dobrzyńskiego po biodra, z koroną, na głowie i sterczącemi w góre rogami, w poliu żółtem. .Szesnastą ziemi Chełmskiej, mająca w herbie lwa białego, między dwoma drzewami stojącego, w polu czerwonem. Siedmnasta, ośmnasta i dziewiętnasta ziemi Podolskiej; dla wielkiej bowiem liczby rycerstwa miała ta ziemia trzy chorągwie, a na każdej twarz słoneczna w poliu czerwonem.Dwudziesta ziemi Halickiej, mająca za godlo kawkę czarną (monedula) z kroną na głowie, w polu białem, Dwudziesta pierwsza i dwudziesta druga chorongiew książęcia Mazowieckiego Ziemowita, mające za godło orła bialego bez korony, w polu czerwonem. Dwudziesta trzecia Janusza książęcia Mazowieckiego, która podzielona na cztery polia, miała w poprzek na dwóch orła białego, a na dwóch drugich puchacza, jakoby w szachownicy białej i czerwonej. Dwudziesta czwarta Mikołaja Kurowskiego arcybiskupa Gnieźnieńskiego, mająca za herb rzekę Szreniawę z krzyżem, w polu czerwonem. Dwudziestą piąta Wojciecha Jastrzębca biskupa Poznańskiego, której godło podkowa z krzyżem pośrodku, w polu błękitnem: prowadził ją rycerz Jarand z Brudziewa . Dwudziesta szósta Krystyna z Ostrowa kasztelana Krakowskiego; znakiem niedźwiedzia unoszącego pannę w koronie, w polu czerwonem. Dwudziesta siódma Jana Tarnowskiego wojewody Krakowskiego; znamię jej księżyc dwurożny z gwiazdą,w polu błękitnem. Dwudziesta ósma Sędziwoja z Ostroroga wojewody Poznańskiego, z Nałeczą, czyli przepaską w krąg zwiniętą i związaną, z końcami rozpuszczonemi, w polu czerwonem. Dwudziesta dziewiąta Mikołaja z Michałowa wojewody Sandomierskiego, mająca różę białą w polu czerwonem za godło. Trzydziesta Jakóba z Koniecpola wojewody Sieradzkiego znak jej, podkowa biała, przedniejszą częścią na dół spuszczona, z krzyżem u góry, w polu czerwonem. Trzydziesta pierwsza Jana czyli Iwana z Obichowa kasztelana Szremskiego, mająca w herbie głowę żubra, z wiszącą u nozdrzy obrączką, w polu krokoszowem. Trzydziesta druga Jana Ligęzy z Bobrku wojewody Łęczyckiego, którego godło ośla głowa polu czerwonem. Trzydziesta trzecią Jędrzeja z Tęczy n a kasztelana Wojnickiego, której godło topor w polu czerwonem. Trzydziesta czwarta Zbigniewa z Brzezia, marszałka królestwa Polskiego, mająca za herb głowę lwią płomieniem zionącą; w polu, błękitnem. Trzydziesta piąta Piotra Szafrańca z Pieskowej skały, podkomorzego Krakowskiego, której godło koń biały czarnym popręgiem przewiązany, w polu czerwonem. Trzydziesta szóstą Klemensa z Moskorzowa kasztelana Wiślickiego, mająca za herb półtrzecia krzyża żółtej barwy, w polu płowem. Trzydziesta siódma Wincentego z Granowa kasztelana Szremskiego i starosty Wielkopolskiego, z księżycem dwurożnym i gwiazdą pośrodku, w polu błękitnem. Trzydziesta ósma Dobiesława z Oleśnicy, mająca w herbie krzyż biały, a u czwartego ramienia tego krzyża znamię nakształt głoski W, w polu czerwonem. Trzydziesta dziewiąta Spytka z Jarosławia, mająca za herb księżyc dwurożny z gwiazdą pośrodku, w lazurowem polu. Czterdziesta Marcina z Sławska, przedstawiająca od góry pól lwa, a u dołu cztery głazy. Czterdziesta pierwsza Dobrogosta z Szamotuł; znak jej Nałęcz, czyli przepaska w krąg zwinięta i w środku związana, w polu czerwonem. Czterdziesta druga Krystyna z Kozie g łów kasztelana Sądeckiego, mająca w herbie dwie strzały z krzyżem, w polu czerwonem. Czterdziesta trzecia Jana Mężyka z Dąbrowy; znamię jej, dwie ryby, które pstrągami nazywają, jedna w polu białem, druga w czerwonem. Czterdziesta czwarta Mikołaja podkanclerzego królestwa Polskiego, mająca za znak trzy trąby w polu białem. Czterdziesta piąta Mikołaja Kmity z Wiśniecza; znamię jej rzeka czerwona krzyżem ozdobiona. Czterdziestą szósta braci szlachty Gryfów; godło gryf biały w polu czerwonem: prowadził ją rycerz Zygmunt z Bobowy, podsędek Krakowski. Czterdziesta siódma szlachcica Zakliki Korzekwickiego, mająca znak białej barwy, podobny do głoski W, z krzyżem, w polu czerwonem. Czterdziesta ósma braci i rycerzy Koźlerogi, na której trzy włócznie w polu czerwonem na krzyż ułożone: dowódzcą jej był Floryan z Korytnicy kasztelan Wiślicki, i starosta Przedecki. Czterdziesta dziewiąta Jana Jenczykowica, jednego z panów Morawskich, mająca w herbie strzałę białą, szeroką, w obu końcach zakrzywioną, która u Polaków zowie się Odrowążem: prowadził ją Helm Morawianin, a należeli do niej sami Morawcy, których rzeczony Jan Jenożykowic Władysławowi królowi Polskiemu przystawił w posiłku, wywdzięczając mu się za dobrodziejstwa ojcu swemu Jenczykowi wyświadczone. Pięćdziesiąta Gniewosza z Dalewic podstolego Krakowskiego, mająca strzałę białą, od połowy na dwie strony końcami rozwiedzioną, a nad tem rozdwojeniem krzyż poprzeczny, w polu czerwonem: służyli w tym znaku sami na żołdzie trzymani rycerze, nie tylko z Polski, ale z Czech, Moraw i Szlązka przez rzeczonego Gniewosza podstolego zaciągnieni; herb zaś należącej do niego szlachty zowie się u Polaków zepsutym i przekręconym wyrazem Strzegomia, który właściwie powinien się wymawiać trzy góry, od miasta Szlązkiego Trzy góry czyli Trzegom biorący nazwisko, bowiem pod ów czas to miasto w ich było posiadaniu. Pięćdziesiąta pierwsza Zygmunta Korybuta książęcia Litewskiego, której godło mąż w zbroi siedzący na koniu.
Było prócz tego w wojsku Litewskiem Alexandra Witołda wielkiego książęcia Litewskiego czterdzieści chorągwi, do których należeli rycerze Litewscy, Ruscy, Źmudzcy i Tatarscy. Mniej liczne jednak były ich szeregi i nie tak dobrze uzbrojone jak Polskie; konie także Litewskie nie wyrównywały Polskim.. Znaki na tych chorągwiach były niemal wszystkie jednakie; na każdej bowiem wyobrażony był mąż zbrojny na koniu białym, niekiedy czarnym, albo mieszanej maści, z podniesionym ręku mieczem, w polu czerwonem. Dziesięć tylko chorągwi było z odmiennemi i od innych trzydziestu wyróźniającemi się znakami, któremi Witold obfitujący szczególniej w konie, zwykł był swoje chorągwie odznaczać. Te znąki wyrażano takim kształtem, nie dającym się słowami opisać: Nazwiska zaś swoje miały niektóre z tych chorągwi od ziem Litewskich, oto: Trocka, Wileńska, Grodzieńska, Kowieńska, Lidzka, Miednicka, Smoleńska, Połocka, Witebska, Kijowska, Pińska, Nowogrodzka, Brzeska, Wołkowyska, Drohicka, Mielnicka, Krzemieniecka, Starodubowska i t.p. Niektóre znowu nazywały sie imionami książąt Litewskich, którym książę Witold powierzył ich dowództwo, jako to: Zygmunta Korybuta, Łangwinowicza Szymona, Jerzego i t.p.

Opisanie chorągwi i hufców Krzyżackich

Pruskie wojsko, jak siłą i doborem rycerstwa, tak i liczbą chorągwi nie wyrównywało Polskiemu. Sam mistrz miał dwa znaki czyli chorągwie: jedne wielką, pod którą stanęła wszystka silą i kwiat rycerstwa, drugą mniejszą, a na obu godło krzyż czarny i orzeł także czarny w pośrodku. Trzecia była chorągiew całego zakonu, mająca krzyż czarny szeroki w polu białem: prowadził ją Fryderyk v. Wallenrod marszałek Pruski. Czwarta, z godłem orła czarnego w polu żółtym, chorągiew Konrada białego (Kańtnera) książęcia Oleśnickiego, który sam tylko z pomiędzy książąt Szlązkich z ludem swoim osobiście w tej bitwie walczył, lubo i inni ksiązeta Szlązcy bez przystawienia posiłków zbrojnych byli w niej obecnemi. Piąta, ze znakiem gryfa w polu białem, Kazimierza książęcia Szczecińskiego, który także osobiście z ludem swoim posiłkował mistrza i Krzyżaków. Szósta chorągiew Ś.Jerzego, z krzyżem czerwonym w polu białem, którą prowadził Jerzy Gersdorf, a która w bitwie wolała dotrwać mężnie niżli uciekać. Siódma Pomezańskiego biskupa, z wyobrażeniem Ś.Jana Ewangelisty w postaci orła żółtego, z dwiema laskami pasterskiemi po bokach; prowadził ją Markward v. Reschemburg. Ósma chorągiew biskupa i biskupstwa Sambijskiego, mająca za godło trzy hełmy czerwone w polu białem, którą prowadził Henryk hrabia Kamienieci (de Camencz) z Miśnii. Dziewiąta biskupa i biskupstwa Chełmińskiego, czyli Riesenburga, mająca w polu biatem miecz goły czerwony, z głownią od szabli także czerwona, na krzyż złożony; dowodził nią Teodoryk v. Sonnenburg. Dziesiąta chorągiew biskupa i biskupstwa Warmińskie-go czyli Heilsberska (Helszberg) na której w polu przez polowe czerwonym wyobrażony był Baranek Boży, biały, jedną nogą trzymający ponad sobą proporczyk mały, a z szyi sączący krew do stojącego przed nim kielicha; druga polowa pola była biała. Jedenasta chorągiew wielkiego komtura, mająca w polu czerwonem belkę białą szeroką; prowadził ją Konrad Lichtenstein, wielki komtur zakonu. Dwunasta chorągiew Chełmińska, której godło woda bieżąca, naprzemian biała i czerwona, z krzyżem czarnym i takimże szlakiem u góry: niósł ją Mikołaj zwany Niksz, chorąży Chełmiński, którego potem Henryk v. Plauen mistrz Krzyżacki, następca Ulryka v. Jungingen, jakoby winnego przeniewierstwa, ściąć kazał; dowódzcami zaś tej chorągwi byli Janusz Orzechowski i Konrad z Replowa, rycerze. Trzynasta podskarbiego zakonu, mająca za godło klucz biały w polu czerwonem; prowadził ją Morchein podskarbi Krzyżacki. Czternasta chorągiew komendorstwa i miasta Grudziądza, mająca głowę żubra czarną w polu biatem za godło: dowódzcą jej był Wilhelm Helfenstein (Elphestein) komtur Grudziażki. Piętnasta komendorstwa i miasta Balgi, której znamię wilk czerwony w polu bialem. Szesnasta komendorstwa i miasta Schonsee (Schonsze), mająca w polu białem dwie ryby czerwone w krąg zwinięte i dotykające się nawzajem głowami i ogonami: prowadził ją Niklosz Wylcz komtur Kowalewski (in Schonsze). Siedmnasta chorągiew miasta Królewca, której znamię lew biały w polu czerwonem, mający na głowie koronę żółtą, a nad nią krzyż czarny w polu bialem: dowodził nią wicemarszałek czyli wicekomtur Królewiecki. Ośmnasta komtura Stargardu (de Ańtiquocastro), która miała w szachownicę cztery pola, białe i czarne: dowódzcą jej był Wilhelm Nippen, komtur Starogrodzki. Dziewiętnasta chorągiew komendorstwa i miasta Tucholi, mająca w herbie dwa pola, czerwone i białe, szlakami czarnemi przedzielone: prowadził ją Henryk komtur Tucholski; który do takiej wzbił się pychy i wyniosłości, że od chwili wyjścia na tę wyprawę, wszędy, gdziekolwiek się obrócił, kazał dwa miecze gołe nosic przed sobą. A gdy go niektórzy mężowie skromni i pobożni upominali, „aby tak hardo nie poczynał," zaklął się najświętszą przysięgą, „że nie pierwej włoży te miecze do pochew, aż kiedy je krwią Polską ubroczy." Dwudziesta chorągiew zamku i komendorstwa Nieszawskiego, mająca w pośrodku pole białe, a z obydwóch stron po jednem polu czarnem: prowadził ją Konrad Hatzfeld, komtur Nieszawski. Dwudziesta pierwsza zaciężnych żołnierzy Westfalskich, której znamię dwie strzały czerwone na krzyż. Dwudziesta druga wójtostwa miasta Rogoźna, mająca trzy róże czerwone w polu białem: prowadził ją Fryderyk Wed wójt z Rogoźna. Dwudziesta trzecia chorągiew komendorstwa i miasta Gdańska; godło jej dwa krzyże, jeden czerwony w polu białćm, drugi biały w polu czerwonem: dowódzca jej Jan Schonfeld (Schomenfeld) komtur Gdański. Dwudziesta czwarta komendorstwa i miasta Eńgelsberg, po polsku zwanego Koprzywno, na ni było wyobrażenie anioła w bieli, z rościągnionemi skrzydłami i rękami, w polu czerwonem: prowadził ją Burkard Wobek komtur Koprzywnicki. Dwudziesta piąta komendorstwa i miasta Brodnicy, na której jeleń rogaty czerwony w polu białem: dowódzca Baldwin Stoll komtur Brodnicki. Dwudziesta szósta chorągiew zamku Bratyan (Brathian) i Nowego miasta (Civitas nova), mająca trzy rogi jelenie w krąg splecione, w polu białem: prowadził ją Jan de Redere, wójt Bratyanski. Dwudziesta siódma chorągiew miasta Brunsbergu, na której dwa krzyże, jeden biały w polu czarnćm, drugi czarny w polu bialem. Dwudzie ósma zaciężnego żołnierza, mająca jedne strzałę z ostrym grotem, a drruga bez żeleźca i grotu, sam tylko bełt drewniany, obiedwie czerwone i na krzyz złożone, w polu białem. Dwudziesta dziewiąta chorągiew cudzoziemskiego żołnierza; godło jej wilk biały w polu czerwonem: w tym znaku służyli Szwajcarowie, którzy mistrzowi i zakonowi Pruskiemu własnym nakładem w posiłku przybyli. Trzydziesta chorągiew komendorstwa i miasta Laszyna czyli Leszkań, która za herb miała trzy pola, środkowe białe, od góry czerwone, a u dołu czarne: prowadził ją Henryk Kuszeczke, wojt Łaszyński. Trzydziesta pierwsza chorągiew komendorstwa i miasta Człuchowa (Slochow), mająca od góry wyobrażenie Baranka Bożego w polu czerwonem, który jedna nogą trzymał ponad sobą proporczyk biały, a z piersi sączył krew do kielicha, od spodu zaś białe i próżne pole: prowadził ją Arnold v. Baden, komtur Człuchowski. Trzydziesta druga chorągiew miasta Bartenstein, która za herb miała topór biały w polu czarnem. Trzydziesta trzecia chorągiew komendorska miasta Osterody, mająca w herbie cztery pola w szachownicę, białe i czerwone: dowodził nią Pencenhawn komtur Osterodzki. Trzydziesta czwarta rycerzy ziemi Chełmińskiej, której znak woda bieżąca, na przemian biała i czerwona, z krzyżem czarnym u góry: prowadził ją hrabia Seyn komtur Toruński, Trzydziesta piąta komendorstwa i miasta Elbląga, na której dwa krzyże białe, jeden wyżej, drugi niżej, w polu czerwonem: dowódzca jej był Werner Thettingen komtur Elblągski. Trzydziesta szósta żołnierzy cudzoziemskich z Niemiec niższych, na której pas szeroki czarny, ukośny, w polu białem. Trzydziesta siódma chorągiew komendorstwa i miasta Torunia, mająca w herbie zamek z trzema wieżami czerwony, bramę czarną, a podwoje otwarte krokoszowej barwy, w polu białem: prowadził ją wicekomtur Toruński. Trzydziesta ósma, do której należeli rycerze ściągnieni od Renu; miała w polu białém pas czarny szeroki, ukośny. Trzydziesta dziewiąta chorągiew miasta Gniewa, po niemiecku Meve, którą prowadził Jan hrabia v. Vende, komtur Gniewski: do tego znaku należeli mieszkańcy powiatu Gniewskiego, z wojskiem posiłkowem z Frankonii przybyłem; znamię, w polu czerwonem dwie strzały na krzyż złożone, jedna zaostrzona grotem, druga bez żeleźca i grotu, sam tylko bełt drewniany. Czterdziesta chorągiew miasta zwanego Święta Siekierka, po niemiecku Heiligenbeil, mająca w czarnem polu siekierę biała za godło. Czterdziesta pierwsza chorągiew komendorstwa Brunświckiego, której znamię, w polu błękitnem lew czerwony, w trzech atoli miejscach, to jest na piersiach, na brzuchu i na jednej nodze białą odmianę mający, a koroną żółtą na głowie. Czterdziesta druga chorągiew komendorstwa i miasta Gdańska, na której od góry krzyż czerwony w polu białem: prowadził ją wicekomtur Gdański. Czterdziesta trzecia, w której sami służyli Miśniacy, mająca u gory krzyż biały w polu czerwonem, spodem zaś krzyż czerwony w polu białem. Czterdziesta czwarta chorągiew komendorstwa i miasta Szczytna; godło jej, dwa pola, czerwone i białe, środkiem z sobą się stykające: prowadził ją Albert v. Eczbor komtur z Szczytna, inaczej Ortelsburga. Czterdziesta piąta chorągiew komendorstwa i miasta Bagnety, mająca trzy hełmy czerwone w polu białem: dowódzca jej hrabia Fryderyk Zollern (Czolrn), komtur Ragnety. Czterdziesta szósta chorągiew miasta Kniphofu (Knippow), ha której od góry korona czerwona w polu białem, spodem krzyż biały w polu czerwonem. Czterdziesta siódma, pod którą służyli Inflantczycy, mająca w herbie trzy pola, żółte od góry, środkiem białe, a u spodu czerwone. Czterdziesta ósma chorągiew wójtostwa i miasta Tczowa, miała cztery pola czarne i białe nakształt kraty: prowadził ją Maciej Beberach, wójt Tczowski. Czterdziesta dziewiąta chorągiew miasta Holsten wyższego, czyli Melsak; godło jej trzy pola, od góry czarne, środkiem białe, a u spodu czerwone. Pięćdziesiąta rycerzy zaciężnych, mająca cztery pola, dwa czerwone, a dwa niebieskie, w szachownicę ułożone. Pięćdziesiąta pierwsza chorągiew komendorstwa i miasta Brandeburga, na niej orzeł czerwony w polu bialem; prowadził ją Markward v. Salzbach komtur Brandeburski. Chorągiew zaś komendorska miasta Świecia, mająca same tylko pola białe i czerwone, w szachownicę ułożone, nie była w obecnej bitwie; komtur bowiem Świecki, Henryk Plauen, z swym ludem i rycerstwem zostawiony był na pograniczu, dla powstrzymania napadu i spustoszeń ziemi Pomorskiej, której się z zamku Bydgoszczy pod sprawą Janusza Brzozogłowskiego (Brzoglowy) obawiano, nie mógł więc z swoją chorągwią znajdować się w bitwie. (...)

[ Вернуться в раздел XV век | Вернуться в Оглавление ]